........

domenica 2 dicembre 2012

Fundo - thellim në subkoshiencën poetike



FATMIR MINGULI

FUNDO - THELLIM NE  
SUBKOSHIENCEN POETIKE

Shënime  për vëllimin poetik “Fundo” të Agim Matos


     Opinionet e reja  shihen  gjithmonë  me  sy të  shtrembër e zakonisht kundërshtohen  për të vetmin fakt se nuk ngjajnë me të zakonshmet.
                                                John  Locke

Përpara kam librin më të ri  të poetit Agim Mato që e ka titulluar “Fundo”, titull që më kujtoi emrin “Tetro’” të filmit të fundit që u shfaq ne festivalin e Filmit, vjet, në Durrës, të regjizorit amerikan Frensis Ford Kopola,e që më kandisi të them se titulli “Fundo “ është thjeshtë për efekte tingëlluese.
Gabimi  bëhet  më se evident mbasi  lexon të gjithë librin me poezi e kur kupton se fjala që merr përsipër barrën e titullit të librit ka të bëjë me zhytjen  në thellësitë  e detit Jon.
  Kështu fillon ky libër befasues  me opinione të reja  të cilat shpalosen në të gjitha poezitë e këtij libri jonian. Opinionet e reja janë në radhë të parë si një artificë për të ndërtuar poezinë jo si të tjerat, po ku konfrontimi  inteligjent  i poetit e bën lexuesin të afërt dhe   e afron ndaj vetes.
 Një nga këto mjeshtëri është dhe kontrasti i përgjithshëm dhe i  veçantë. Kontrasti i afrohet filozofisë dhe të kundërtat e këndëshme përqafojnë njera tjetrën. –Një hap më tej fillon gjithësia…-kështu fillon poezia e bukur “Jon” e ku pegasi i poetit fluturon krejt i shkujdesur  në hapsirat blu të Jonit biblik.
Libri i parë i poetit Agim Mato  u titullua “Jug” e sapo doli në vitrinat e librarive në vitin 1969, u hoq që andej dhe u fundos    kazanet e  letrave të ndaluara. Një fundosje që ja mbajti  frymën pezull për tridhjetë vjet me radhë deri sa botoi “Jashtë eklipsit”, libër poetik që i ktheu frymarrjen.
Dhe ja, libri i vogël  “Fundo” i mbushur me ajrin e pastër të lirisë e të kthjellësisë njerzore.  Filozofi i madh  anglez Xhon Loku, citimin e të cilit e solla me lart, jetoi   në shekullin e 17-të dhe hodhi bazat e konceptualitetit të lirisë njerëzore por sistemi totalitar  që kaluan shqiptarët  privoi nga liria midis të tjerëve edhe shumë poetë, të cilët e vuajtën në thellësi  të shpirtit të tyre këtë padrejtësi.
Fundo - do të thotë të fundosesh, të zhytesh në fundin e detit, aty ku “në atë xham të lëngshëm haluçinacionesh,/të gjenim se nga vinte ajo oshëtimë/Brenda mushkrive të pafundme të detit.”
Fundo- është simboli më i saktë i këtij libri dhe simboli përmban një tërësi temash e që të gjitha të fundosin në  labirinthet e shpirtit poetik të Agim Matos.
Opinionin e ri poetik Agim Mato e jep shumë konçiz te poema “Akrokeraune”. Sa shumë poetë kanë folur për malet  Akrokeraune, sa retorika e reminishenca janë vargëzuar…!
Por askush nuk e tha se “ nuk e shkova ndërmend arratinë nga ky atdhe/prej guri, prej deti, prej telash me gjemba /  edhe atëhere kur këto do të bëheshin/vuajtjet e mia, burgimi im./ Ai habitet me  ardhjen e Çajld  Haroldit në Akrokeraune, i lodhur e i penduar nga orgjitë londineze, habitet pse iku Kadareja e nuk donte të ikte Bilal Xhaferri nga Shqipëria! Por poeti i Jonit e ngre lart shpirtin e pastër  të fisit  e të popullit shqiptar që është, ka qenë dhe do të jetë akrokeraun!
   Prandaj ai hakërrehet  për kohën e absurdit  të teorive soc-realiste, kohën :

Kur futnin në vrimë të gjilpërës metaforat,
Kur shfrynin krahasimet si tullumbacet,
kur vinin ustallarë  të shqepnin alegoritë
Dhe vendosnin kamera të fshehta në tavanet
e ëndrrave.   
 (Socrealizmi)

2

E poeti vazhdon me finesë të japë  poezinë “Zhurmuesit televizivë”, me një  thjeshtësi të pabesueshme arrin  të rikrijojë tabllotë komikotragjike të teatrit të një skllavërie te re të shpirtit njerëzor. Opinionet që përshfaq poeti Agim Mato në librin “Fundo” ngërthehen nga kontradiktat, të cilat jepen me gjuhë poetike të thellë e pastaj ashtu butë e butë i këndon gruas duke u kujtuar se ajo është e pandashme, e i  kthehet asaj : “Po kur pashë  siluhetën tënde/ të brishtë, të imët, të dilte/nga brinjët e mija/dhe të fanepsej para meje/duke humbur në mes të turmës.u vura të të gjeja ty…/
 Po butësia e poetit është prap e thellë.Ai bën “fundo “ deri në zemër të palmave .-Elegji për palmat e Sarandës-do ta quaja poezinë  “Vdekja e palmave”, një vajtim pa fund, vajtim që nuk gjen qetësim kërkund.
  Duke jetuar në  vende përrallore si vetë Butrinti, Buneci apo Akrokeraunet, poeti bëhet njësh me mitet e legjendat, me personazhet e librave të Shenjtë e ta sheh Sarandën tej e përtej rrethuar me mjegullnajat shekullore të argjenta  të historive të mëdha të shqiptarëve.  “Arka e Noes “  është një nga poezitë me më shumë labirinthe të subkoshiencës poetike. Me një gjuhë filozofike Agim Mato na flet për  apokalipsin e pritshëm. Por ai nuk e përfill Apokalipsin apo Zbulesën e Gjonit, por na ngren siparin e një skene tjetër apokaliptike, më të rrezikshme se apokalipsi natyror ose fundi material i botës sonë. Apokalipsi i shpirtit të njeriut! Ja si na fut në këtë labirinth shpirtëror  poeti Agim Mato:

Po si ta merrte me mend i gjori , plak
Se në ato çaste
Bijt e tij, Simi,Hami, dhe Jafeti,
Ende pa shkelur në tokë,
Grindeshin
Duke ravijëzuar kufijtë e perandorive të nesërme?

                                                                    “Arka e Noes” 

                                                                        ***         
Në faqet e këtij libri lexuesi do të gjejë dhe disa kushtime për njerëz të veçantë, shqiptarë të përmasave të mëdha shpirtërore e që janë Marie Tuci, Jusuf Gërvalla, Ali Podrimja, Fatmir Terziu, Andrea Zarballa, Pandeli Koçi. Në parim, nuk e shoh të udhës kushtimin që poeti i bën një poeti apo dikujt tjetër, edhe them se mund të jetë e kufizuar. Por dhe këtu thyhem nga opinion i ri që Agimi na servir duke  nxjerr në pah jo vetëm shpirtrat e këtyre njerëve të ndreuar por dhe shpirtin e tij.
Rënqethesh tek lexon poezinë për shqiptarin e madh të Kosovës, Jusuf Gërvalla. E kush i harron ato lajme që erdhën nga Mynihu tek e vranë në mes të rrugës e në lulen e rinisë!? E të mendosh se poezinë për të Agimi e ka shkruar në 1982!  Me Ali Podrimen vetëm para pak muajsh u takua në Sarandë në takimin e Jonianëve e ai, Aliu s’është më!
      Shpirti i padukshëm i  Agimit shfaqet haptas tek i thotë njeriut të mirë Pandeli Koçi ,”emri i të cilit nuk shkruhet në libra” po veçse emri  është i një ishulli e mbiemri i një mali e kështu ai  troket  në portat e letërsisë me emrin Sazan Goliku.
Ndërsa me Fatmir Terziun ai kënaqet me shpirtmirësinë e tij që punon parreshtur për shqiptarët, njeriu sa i zoti aq dhe i thjeshtë. ”Dyqan Virtual” e quan me të drejtë Agimi  portalin elektronik  të Fatmir Terziut, “ Fjalën e lirë”, shtëpinë e madhe të shqipëtarëve.E po kështu mund të  shkruhet edhe për Andrea Zarballën, Marie Tucin por dhe këngëtarin zezak.


3

  A nuk janë këto shprehje të një mendimi ndryshe në poezinë tonë, që në përgjithësi  trashëgon moton e monizmit se mbasi të vdisje do të shkruhej! Ky është guximi i poetit  tonë të dashur Agim Mato. Në tëgjitha këto poezi përkushtuese ndjehet pulsi  aritmik, ndjehet një psherëtimë dikur e ndaluar të shprehej, ndjehet një inat me veten dhe  shkruan për një nga  40 martiret katolikë të Shqipërisë, Marie Tucin  që e vranë në vitin 1950, në moshë krejt të re.
Paralelizmi që bën Agimi në poezinë kushtuar Andrea Zarballas me poetin tonë De Rada dhe atë  grek Konstantin Kavafis është një model  poetik  për t'u pasur zili.

Përhumbem edhe unë,
ndërsa Andrea, më uron mëngjesin
dhe bën sikur ka mijra vjet që jeta rrjedh e tillë,
sikur ka  mijra vjet  që ne, te kafe “Riviera’,
në vend të cigareve
këmbejmë poezitë në gjuhët tona-
unë si një De Radë,
ai si një Kavafis.

                            “Andrea Zarballa”

                                                                   ***
  fund të librit jonian “Fundo” poeti zhytet në kujtimet e fëmijërisë e cila, për mendimin tim garon me poemën “Qafa e Botës”, botuar në librin e po këtij poeti “Jashtë eklipsit”. Aty gjen imazhet e dhëna drejt për së drejti, diversitetin e vizioneve gjatë kalimit të kohrave, qetësinë e shpirtit poetik në një det bunacë, ”Vajzën e largët me fustanin prej deti,/duke pritur të dashurin e saj/ të kthehej/me një anije të bardhë,/nga brigjet e prapsme të Mesdheut./
  Pa frikë unë do ta quaja këtë poemë si një epope mesdhetare ku sinqeriteti i shqiptarit është i papërshkrueshëm e ndoshta i pakuptueshëm  nga ndonjë i huaj. Shkruar gjatë një periudhe të gjatë kohore 1972-2012, poema na thellon mendimet e fshehura e të hapura të poetit, ku natyra  është bashkëautore me Agimin, ku deti  me anijet e ndryshme ishte aq afër dh aq larg, pjergulla që “ gërvishte me duart  e gjelbra shushërimat e lehtësuara”!
Fundot e poetit  janë të shumta në këtë poemë.Takimet me fundin e shpirtit poetik janë dallgë dallgë e të japin përshtypjen, tek lexon poemën, sikur tundesh nga një cunam i vogël  e ti i ndjen tronditjet edhe pse frikësuese, në shpirtin tënd dhe pastaj qetësohesh duke medituar…
A nuk është ky qëllimi i poetit?

Fatmir Minguli

Durrës 1 dhjetor 2012

Nessun commento:

Posta un commento